Η λατρεία του Απόλλωνα στην Εύβοια

Δελφίνιος Απόλλων

Ιδιαίτερα εντυπωσιακό είναι το υπερφυσικού μεγέθους ακέφαλο άγαλμα το οποίο βρίσκεται στην κεντρική αίθουσα του μουσείο και ανακαλύφθηκε στην περιοχή του Αγίου Ιωάννη Χαλκίδας (αριθμός ευρύματος 12). Στην ίδια περιοχή βρέθηκε και μαρμάρινος τρίποδας (αρ. ευρ. 993) ελληνιστικών χρόνων, ο οποίος φέρει αφιερωματική επιγραφή στον Απόλλωνα. Στην πόλη -πιθανότατα στην περιοχή που βρέθηκαν τα αντικείμενα αυτά – σύμφωνα με τον Πλούταρχο υπήρχε ναός αφιερωμένος στον Δελφίνιο Απόλλωνα∗ και τον Φλαμίνιο∗∗.  Κάποιοι υποστηρίζουν ότι το άγαλμα παριστά Διόνυσο μιας και οι δύο θεοί παρουσιάζονταν στη γλυπτική με παρόμοιο τρόπο, ωστόσο ο ενεπίγραφος τρίποδας ενισχύει την άποψη του Απολλώνιου γλυπτού.

Από πλευράς τεχνοτροπίας και χρονολόγησης το γλυπτό είναι ρωμαϊκό αντίγραφο αγάλματος των ελληνιστικών χρόνων. Ο θεός παριστάνεται μετωπικά, σε στάση χαλάρωσης να ακουμπά το αριστερό του χέρι λυγισμένο στον αγκώνα σε κορμό δέντρου. Το αριστερό του πόδι είναι, επίσης, λυγισμένο και μοιάζει να στηρίζει το βάρος του σώματος. Γύρω από τους μηρούς πέφτει ιμάτιο που καλύπτει έως το έδαφος τα πόδια του θεού, αφήνοντας γυμνό τον υπόλοιπο. Οι πλούσιες πτυχώσεις κι ο όγκος του ενδύματος τονίζουν την πλαστικότητα της κίνηση. Το σώμα παριστάνεται μυώδες στην αρχή της ωριμότητάς του, της τέλειας στιγμής δηλαδή του ανθρώπου. Πάνω στου ώμους διακρίνονται οι πλόκαμοι των μαλλιών και πάνω στο δεξί ισχύο σώζεται ανεστραμμένη η δεξιά παλάμη. Το άγαλμα οπτικά δίνει την αίσθηση αρμονίας, της φυσικότητας, της ισορροπίας και της θεϊκής μακαριότητας, αλλά και της χάρης και της επιβλητικότητας στοιχεία που χαρακτηρίζουν τα γλυπτά της ύστερης κλασικής και ελληνιστικής εποχής.

∗Σύμφωνα με τον Ομηρικό ύμνο, ο Απόλλωνας μεταμορφώνεται σε δελφίνι προκειμένου να οδηγήσει Κρητικούς ναυτικούς, τους οποίους έχει επιλέξει,  στον Παρνασσό και να τους ορίσει ιερείς στο Μαντείο του. Αποκτά έτσι το προσωνύμιο Δελφίνιος, ταυτίζεται με το θεό -δελφίνι της κρητικής θρησκείας και γίνεται προστάτης των ναυτικών. Σύμφωνα με κάποια εκδοχή με τη λατρεία αυτή σχετίζονται και τα ονόματα Δελφοί, Δελφύν(α).

∗∗Ο Τίτος Κόιντος Φλαμίνιος ήταν Ρωμαίος διοικητής της Χαλκίδας, η οποία από το 197 π.Χ. τελούσε υπό ανεξάρτητο καθεστώς. Ο Φλαμίνιος λατρευόταν με ιδιαίτερες τιμές ως σωτήρας κι ευεργέτης από τους ντόπιους και από το 191 π.Χ. υπήρχε  ειδικός ιερέας επιφορτισμένος με τα της λατρείας του.

Δαφνηφόρος Απόλλων

Στην Ερέτρια έχει αποκαλυφθεί ναός αφιερωμένος στον Απόλλωνα, ο οποίος λατρευόταν ως προστάτης της νεότητος με την επωνυμία Δαφνηφόρος. Στον ομηρικό ύμνο αναφέρεται πως ο ίδιος ο Απόλλωνας έφτασε στο Ληλάντιο πεδίο, προκειμένου να ιδρύσει το μαντείο του αλλά τελικά δεν επέλεξε τον τόπο. Το κτίσμα είναι μέρος του ευρύτερου ιερού του Απόλλωνα, η λατρεία του οποίου στην περιοχή ανάγεται χρονικά στην αρχή της γεωμετρικής εποχής και συνδέεται με τη λατρεία του θεού στους Δελφούς. Στον χώρο έχει αποκαλυφθεί και έτερο κτίσμα το Δαφνηφόριο, ενώ από το ναό σώζονται τα θεμέλια της υστεροαρχαϊκής φάσης και ελάχιστα λείψανα της γεωμετρικής περιόδου, οπότε και χτίστηκε περίπτεροςναός δωρικού ρυθμού. Από το ιερό αυτό προέρχεται και το εύρημα αριθμός 3 του αρχαιολογικού μουσείου Χαλκίδας. Πρόκειται για κορμό κούρου Απολλώνειου τύπου των αρχών του 5ου αιώνα π.Χ., στους ώμους του οποίου διακρίνονται οι χαρακτηριστικοί  πλόκαμοι των μαλλιών.

Περισσότερα στοιχεία για το ναό: odysseus.culture.gr

Σελιναίος Απόλλων

Στο Τελέθριο όρος, στα σημερινά άνω Ήλια  ή τις Ροβιές (αρχαίες Οροβίες) υπήρχε, σύμφωνα με τον Στράβωνα (Γεωγραφικά, βιβλίο 10, κεφάλαιο 1.3) μαντείο του θεού -υπάρχουν και επιγραφικά τεκμήτρια της ύπαρξής του- το οποίο όμως δε σώζεται. Ο θεός εκεί λατρευόταν με το επίθετο Σελιναίος ή κατά τον ίδιο συγγραφέα Σελινούντιος∗. Σύμφωνα με το Θουκυδίδη, κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου η περιοχή χτυπήθηκε από σφοδρό σεισμό, οπότε και κατακρυμνίστηκε. Μέχρι πρόσφατα οι ναυτικοί μαρτυρούσαν την ύπαρξη αρχαίων κτισμάτων στον πυθμένα της θάλασσας, ενώ η προφορική τοπική παράδοση θέλει στα ερείπια του αρχαίου ναού να είναι χτισμένη η Μονή του Αγίου Γεωργίου Ηλίων. Σύμφωνα με την ίδια παράδοση το όνομα Ήλια προέρχεται από την αρχαία λατρεία του Απόλλωνα ως θεού του Ήλιου (Ήλειος Απόλλων).

∗ Το αγριοσέλινο ήταν ένα από τα σύμβολα του θεού και με αυτό στεφάνωναν τους νικητές των Νέμεων.

Ταμυναίος Απόλλων

     Μία από τις σημαντικότερες πόλης της αρχαίας Εύβοιας ήταν η Τάμυνα (Ταμύναι στην αρχαιότητα). Οι ερευνητές την τοποθετούν  στην ευρύτερη περιοχή του κάμπου του Αλιβερίου και θεωρούν ότι επρόκειτο για δήμο που άνηκε στην αρχαία Ερέτρια και περιελάμβανε πολλές μικρότερους οικισμούς (ως Ερετριακή πόλη την αναφέρει και ο Στράβων). Τα αρχαιολογικά ευρύματα τις περιοχής καλύπτουν μια περίοδο χιλιάδων χρόνων από την παλαιολιθική εποχή έως και τη νεότερη ιστορία και επιβεβαιώνουν τις αναφορές των αρχαίων συγγραφέων για την ύπαρξη ακμαίου κέντρου καθ’ όλη τη διάρκεια της αρχαιότητας.

Σύμφωνα με αρχαίες μαρτυρίες στην Τάμυνα  ήταν πολύ διαδεδομένη η λατρεία του Απόλλωνα με την προσωνυμία «Ταμυναίος» και η πόλη θεωρούταν μία από τις ιερές πόλεις του θεού. Στην πόλη τελούνταν αθλητικοί αγώνες, τα Ταμυναία ή Ταμύνεια, σε μνήμη της νίκης του θεού επί του βασιλιά της Οιχαλίας Ευρύτου. Ονόματα νικητών αυτών των αγώνων βρέθηκαν σε ενεπίγραφη μαρμάρινη πλάκα που αποκαλύφθηκε – μαζί με άλλες επιγραφές – κατά την κατασκευή σπιτιού κοντά στο Αλιβέρι το 1858. Άλλα ευρύματα αποτελούν ενδείξεις για την ύπαρξη ιπποδρόμου για τη διεξαγωγή αρματοδρομιών κατά τη διάρκεια των εορτών αυτών.

Άλλες τοπικές λατρείες

Σύμφωνα με τον Στράβωνα (Γεωγραφικά, βιβλίο 10, 1.6) στο Μαρμάρι κοντά στην Κάρυστο υπήρχε ιερό του θεού, ενώ στα Στύρα μαρτυρείται η λατρεία του θεού Ασκληπιού, γιου του Απόλλωνα.

Στην περιοχή Τσαγιούς, στο σημερινό Δήμο Διρφύων περιοχή Καμπιών, υπάρχει μέρος ενός τοίχου, ο οποίος είτε είναι κομμάτι ναού είτε μέρος κάποιου τείχους. Οι κάτοικοι της περιοχής υποστηρίζουν ότι παλαιότερα είχε βρεθεί επιγραφή με τη λέξη ΑΠΟΛΛΟ. Αυτό μαζί με το γεγονός ότι στην τοποθεσία υπάρχει ποταμός και πλούσια βλάστηση, έχει, δηλαδή, τη μορφολογία των τόπων, όπου οι αρχαίοι επέλεγαν να χτίζουν τους ναούς του Απόλλωνα, ενισχύει την άποψη ορισμένων αρχαιολόγων ότι εκεί υπήρχε ναός αφιερωμένος στο γιο της Λητούς. Εξάλλου και το τοπωνύμιο Τσαγιούς, (σημαίνει στους Αγίους) δείχνει ότι στην περιοχή υπήρχε θρησκευτική δραστηριότητα, η οποία συνεχίστηκε και στους βυζαντινούς χρόνους, όταν στο σημείο αυτό χτίστηκε εκκλησία, πιθανόν για να αντικαταστήσει την αρχαία λατρεία.

Βιβλιογραφία

Αδαμόπουλος Ν., «Στα ίχνη της χαμένης Οιχαλίας», στο Διρφυακά , Στενή Ευβοίας 2007

Βρανόπουλος Ε., Ιστορία της Αρχαίας Εύβοιας από τους προϊστορικούς χρόνους ως και τη Ρωμαιοκρατία, Αθήνα 1987

Καραπασχαλίδου Α., Χαλκίδα – Η προσωπογραφία της πόλης μέσα από την οδική ονοματοθεσία της, TEC Σύμβουλοι Οργανισμών και Επιχειρήσεων, Χαλκίδα 2012

Πλάντζος Δ., «Η τέχνη της αρχαίας Ελλάδας», στο Τέχνες Ι: Ελληνικές Εικαστικές Τέχνες, Επισκόπηση Ελληνικής Αρχιτεκτονικής και Πολεοδομίας, τόμος Α΄, ΕΑΠ, Πάτρα 1999

Σαπουνά-Σακελλαράκη Ε., Χαλκίς, Ιστορία-Τοπογραφία-Μουσείο, Υπουργείο πολιτισμού Ταμείο αρχαιολογικών πόρων και απαλλοτριώσεων, Αθήνα 1995

Σουέρεφ Κ., «Ιδεολογικά στοιχεία της αρχαίας ελληνικής τέχνης», στο Τέχνες Ι: Ελληνικές Εικαστικές Τέχνες, Επισκόπηση Ελληνικής Αρχιτεκτονικής και Πολεοδομίας, τόμος Α΄, ΕΑΠ, Πάτρα 1999

Δικτυογραφία:

http://www.tritsibidas.gr

odysseus.culture.grhttp://helectra.wordpress.comhttp://abocanto.blogspot.gr/2012_10_01_archive.html

Πηγή εικόνων: odysseus.culture.gr